Hoe ruimtevaartinnovatie tot moderne kankerbehandelingen leidde

18 oktober '23

Reünie met SCK CEN-experts verzekert toekomstige productie van actinium-225

Het nucleaire onderzoekscentrum SCK CEN krijgt bezoekers uit alle hoeken: ambassadeurs, politici en wetenschappers. Vandaag heeft zijn joint venture met IBA, PanTera, echter de eer om bijzondere gasten te verwelkomen: oud-collega’s. Zij waren de pioniers achter de actiniumproductie voor de energievoorziening van ruimtevaartuigen. En wat ze destijds niet wisten, is dat hun werk de basis heeft gelegd voor innovatieve kankerbehandelingen. Op de Dag tegen Kanker brachten we beide teams – van toen en nu – samen om kennis en ervaringen te delen.

En dat initiatief kon bij het team dat voor PanTera zal werken, op veel enthousiasme rekenen. “Samenkomen met oud-collega’s was als een reis van ruimtevaartinnovatie naar moderne kankerbehandelingen. Hun ervaringen zijn cruciale lessen die we kunnen toepassen in onze huidige missie in de strijd tegen kanker. En kennisoverdracht is belangrijk. Wat we vandaag hebben opgestoken, verstevigt onze brug naar de toekomst – één waar we met nieuwe behandelingen en hoopvolle perspectieven voor kankerpatiënten voortbouwen op het indrukwekkende erfgoed van pionierswerk dat hier ooit begon”, aldus Dominic Maertens, onderzoeker bij SCK CEN.

Ruimte-energie

Dat pionierswerk dateert van eind jaren zestig/begin jaren 70. In die periode was the sky not the limit. De Verenigde Staten en Rusland streden om de eerste man in de ruimte en de eerste man op de maan. De halve wereld zat – letterlijk – met zijn hoofd tussen de sterren. Veel landen hadden toen een uitgebreid ruimtevaartonderzoeksprogramma om openstaande vraagtekens op te lossen. Een van die vragen die op tafel lagen, was ‘energievoorziening’. Actinium-227 kwam in dat kader internationaal op de radar. Met zijn halfwaardetijd van 21,79 jaar en een hoog, specifiek vermogen van 14,6 W.g-1 is het een ideale radioactieve bron voor zogenaamde ‘Radionuclide Thermo-electric Generators (RTG’s). Die generatoren gebruiken vervalwarmte van een radionuclide om energie voor ruimtevaartuigen op te wekken.^[1]
----------------------------

^{[1] Vandaag de dag gebruiken Perseverance als Curiosity ook dergelijke RTG’s om op Mars rond te rijden. Die RTG werken met plutonium-238 als warmtebron. SCK CEN werkt aan een mogelijke manier om Europa in de toekomst van die radio-isotoop voor ruimtemissie te voorzien. [Lees meer over het PULSAR-project].}

Wasvoorschrift voor nucleaire geneeskunde

Union Minière en het Duitse bedrijf Brown, Boverie & Cie gingen destijds samen een dergelijke generator bouwen. Ze klopten bij het nucleaire onderzoekscentrum SCK CEN aan om actinium-227 te produceren. Actinium-227 wordt verkregen door radium-226 in een onderzoeksreactor te bestralen en nadien te zuiveren. Of met een kwinkslag verwoord: ‘te wassen’.

PanTera – de Belgische joint venture opgericht door SCK CEN en IBA – zal een soortgelijk ‘wasvoorschrift’ toepassen, maar voor een geheel andere reden. “Wij willen geen actinium-227 isoleren, maar wel actinium-225. Daarvoor zullen we radium-226 niet in een reactor bestralen, maar wel in een versneller. Actinium-225 bezit namelijk een krachtig potentieel om kankers doeltreffender te behandelen”, licht Sven Van den Berghe, CEO van PanTera toe. Uit de resultaten op intussen meer dan 1500 mensen blijkt dat de radio-isotoop bij veel patiënten kankercellen volledig elimineert in plaats van de tumorgroei enkel af te remmen. De kans op herval lijkt eveneens te verlagen. Vandaag de dag lopen er talrijke studies naar het potentieel van actinium-225 om meerdere kankertypes te bestrijden: zowel kankersoorten met een hoge prevalentie, zoals prostaat, long-, darm- en borstkanker en neuro-endocriene tumoren in de pancreas en andere organen. Het is ook efficiënt voor de behandeling van meer zeldzame kankersoorten zoals glioblastoom, de dodelijkste vorm van hersenkanker die vaak kinderen treft.

Bestaande infrastructuur

Er is nog méér. Het team van PanTera zal daarvoor dezelfde infrastructuur die toen op maat van de actiniumproductie werd gebouwd, moderniseren en inzetten. “We werkten aan de grenzen van de ruimtevaartinnovatie, zonder te weten dat onze inspanningen een onuitwisbare stempel zouden drukken op moderne kankerbehandelingen. Het is een eer om te zien hoe ons pionierswerk voortleeft en transformeert in een bron van genezing en hoop voor de toekomst. Ik hoop dat onze verhalen niet alleen de huidige generatie hebben geïnspireerd, maar ook wat praktische wijsheid hebben meegegeven”, aldus José Van de Velde, gepensioneerde collega van SCK CEN.

ICERR-erkenning

Die infrastructuur staat in SCK CEN’s Laboratorium voor hoge en middelhoge activiteit (LHMA). Doet dat laboratorium een belletje rinkelen? Dat kan! Die infrastructuur speelde mede een rol in de (h)erkenning van het ICERR-certificaat. In september 2023 heeft het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) dat prestigieuze label opnieuw aan SCK CEN toegekend.

Wil je meer over die erkenning lezen?

Klik hier.