Grootste Europese studie voor stralingsbescherming tegen radon en natuurlijke radioactieve materialen
56 partners uit 26 verschillende landen onderzoeken de effecten van chronische blootstelling aan dosissen radon en andere natuurlijke radionucliden op mens en milieu. Het ultieme doel is om het risicomanagement te verbeteren en zo het risico op kanker te verminderen. De consortiumpartners wijden een onderzoeksbudget van 22 miljoen euro aan het H2020-project, genaamd RadoNorm. “Dat maakt het project meteen tot de grootste en meest uitgebreide Europese studie over dat thema ooit. We zijn trots om vanuit SCK CEN onze schouders hieronder te mogen zetten”, klinkt het bij de betrokken onderzoekers van SCK CEN en tevens een van de drijvende krachten achter het project.
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is radon, naast roken, wereldwijd een van de belangrijkste oorzaken van longkanker. In België veroorzaakt het radioactieve edelgas elk jaar 480 longkankers. Recente studies laten voorzichtige aanwijzingen zien dat radon ook tot andere kankertypes of zelfs andere ziektes kan leiden. Om burgers tegen het stralingsrisico te beschermen, heeft de Europese Unie een nieuwe wetgeving goedgekeurd en investeert ze in broodnodig onderzoek. RadoNorm is daar één onderzoeksproject van.
Het project is allesomvattend: het wil radon- en NORM-blootstellingen (zie kadertekst) in kaart brengen, nieuwe dosimetrische technieken ontwikkelen, de impact op de gezondheid en ecologie evalueren, het begrip voor maatschappelijke aspecten vergroten en uniforme opleidingen integreren in ondernemingen, die met dergelijke materialen werken. “De grote kracht van het RadoNorm-project is de kruisbestuiving tussen talrijke wetenschappelijke disciplines. Het brengt onderzoekers uit tal van disciplines samen: zowel natuurwetenschappen als sociale wetenschappen. Ook wij, SCK CEN, gooien meerdere disciplines in de strijd om die ambitie te helpen verwezenlijken”, aldus dr. Tanja Perko, projectcoördinator bij SCK CEN.
Gedrag veranderen en risicomanagement verbeteren door sociale wetenschappen te betrekken
Het maatschappelijke aspect krijgt bijzondere aandacht in het RadoNorm-project. SCK CEN neemt voor dat gedeelte de leiding en stuurt 15 universiteiten aan, waaronder UHasselt en UAntwerpen. In samenwerking met die universiteiten wil SCK CEN bijvoorbeeld bekijken hoe burgers met het stralingsrisico omgaan. Prof. dr. Wouter Schroeyers en zijn collega prof. dr. Robert Malina (UHasselt): “Hoe kunnen we burgers aansporen om actie te ondernemen en het risico in te dijken? Het is op die vraag dat wij samen een antwoord zoeken.” Dat antwoord ligt in een juiste, doelgerichte communicatiestrategie, geloven ze bij SCK CEN. “Communicatie over radon en NORM kan een sleutelrol spelen om burgers tot actie aan te zetten. Om hierin inzicht te krijgen, zullen we een brede waaier aan onderzoeksmethoden inzetten zoals bevragingen bij de brede bevolking en de industrie”, aldus dr. Robbe Geysmans, socioloog bij SCK CEN.
Meerdere doctoraatsstudenten zullen op het project werken, onder meer om het sensibiliseren van burgers te onderzoeken. Professoren Heidi Vandebosch en Peter Thijssen van UAntwerpen lichten toe: “Wetenschappers en specialisten hebben erg veel kennis over radon en de bijhorende gevaren, maar het grote publiek nog niet. Hoe zorgen we ervoor dat de juiste informatie de juiste doelgroepen bereikt? Wat moeten we beklemtonen in de boodschappen? En hebben die ook de gewenste impact? We willen veel mensen op een laagdrempelige manier bereiken. Waarom in plaats van de typische wetenschappelijke informatie in een folder eens geen verhaallijn in een populaire soap brengen?”
Ecologische overdracht van natuurlijk voorkomende radionucliden ontrafelen en NORM-sites inventariseren
Natuurlijke radionucliden zijn al sinds het ontstaan van de aarde aanwezig in de aardkorst. Het gaat bijvoorbeeld over uranium-238, thorium-232 en hun respectievelijke vervalproducten. Een van die vervalproducten is het radioactieve edelgas radon. Het ontsnapt uit de bodem en komt in het milieu terecht. “De bodem ‘ademt’ radioactief radon uit, dat op zijn beurt vervalt. Bomen kunnen die vervalproducten opnemen en weer teruggeven aan het bosoppervlak, waar dieren leven”, aldus prof. dr. Jordi Vives i Batlle, radio-ecoloog bij SCK CEN. “Hoe verloopt dit proces? Hoeveel radioactiviteit wordt er op die manier aan de fauna overgedragen? Dat willen we allemaal weten.” SCK CEN zal hiervoor twee geavanceerde modellen combineren: een model om bosoverdracht te simuleren en een model om radon-aersolen in de lucht na te bootsen.
Echter, het is geen éénrichtingsverkeer. Niet enkel van flora naar fauna, ook van fauna naar flora. SCK CEN neemt specifiek de rol van de gewone regenworm (Lumbricus terrestris) onder de loep. “Regenwormen houden als ware bodemarchitecten het bodemklimaat gezond. Ze maken de aarde luchtig en waterdoorlatend door de bodem om te woelen. Of ze stellen mineralen ter beschikking van planten door organisch materiaal (o.a. dode bladeren, takken,…) af te breken Regenwormen maken dus voedingsstoffen voor planten vrij”, verduidelijkt dr. Nathalie Vanhoudt, radio-ecologe bij SCK CEN. “De vraag is of deze dieren ook de verspreiding van NORM-materialen en metalen, en hun opname in de vegetatie beïnvloeden. En zo ja, hoe gaat dat onderliggende proces in zijn werk? Om daar een antwoord op te formuleren, zullen wij de natuurlijke interactie tussen bodem en organismen op microschaal nabootsen.”
De onderzoekers van SCK CEN spreken van NORM-materialen én metalen. “Sommige bodems kunnen een mix van contaminaties hebben: natuurlijke radionucliden enerzijds en chemicaliën anderzijds. We zullen een nieuw model ontwikkelen om het cumulatieve risico voor dierpopulaties te evalueren. Het model bestudeert onder meer het effect van radioactiviteit en chemische toxiciteit in het voortplantingssysteem en DNA-herstelsysteem van kleine zoogdieren”, aldus Jordi Vives i Batlle.
Verder zal SCK CEN twee NORM-sites op Belgische bodem inventariseren, die later in een overzicht van bestaande NORM-sites op Europees niveau worden opgenomen. “Dat geeft de kans om wetenschappelijk en beleidsmatige uitdagingen gerelateerd aan de meest relevante NORM-blootstellingsscenario’s te identificeren”, besluit dr. Nathalie Vanhoudt.
Wat is radon?
Een van de vervalproducten van uranium-238 is het radioactieve edelgas radon. In België is het aanwezig in de ondergrond in veranderlijke hoeveelheden, afhankelijk van de geologische kenmerken van de bodem. In open lucht wordt radon snel verdund. In een afgesloten plaats, zoals een woning of de werkvloer, kan de concentratie echter aanzienlijk oplopen. Wanneer radon wordt ingeademd, dringt het de longen binnen en bestraalt het daar het longweefsel. Dat kan leiden tot beschadiging van het longweefsel en uiteindelijk zelfs tot kanker.
Wat is NORM?
Grondstoffen die uit de aarde gewonnen worden, bevatten meestal lage concentraties aan natuurlijke radionucliden zoals uranium en thorium. Materialen met verhoogde concentraties aan natuurlijke radionucliden worden vaak aangeduid met de acroniem NORM (in het Engels: ‘Naturally Occurring Radioactive Materials’) of TeNORM (‘Technologically Enhanced Naturally Occurring Radioactive Materials’).
Wanneer die grondstoffen in industriële processen gebruikt worden, kunnen er nevenproducten en residuen met verhoogde concentraties ontstaan. Enkele voorbeelden hiervan zijn zogenaamde ‘slakken’, een glas- of metaalreststroom die ontstaat bij het smelten van metalen, bepaalde assen die vrijkomen tijdens de verbranding van steenkool, fosforgips dat ontstaat uit de productie van kunstmest en red mud, een bijproduct van de aluminiumproductie. Door menselijke activiteit (bv. mijnbouw van NORM-houdende materialen) kan ook de blootstelling aan deze natuurlijke radioactiviteit worden verhoogd. Sommige NORM-reststoffen worden hergebruikt als bouwmateriaal. Het FANC heeft acceptatiecriteria alsook controle- en opvolgingsmodaliteiten voor deze stromen van NORM reststoffen bepaald. Deze criteria laten toe om de radiologische impact van het beheer van NORM reststoffen te controleren en te beperken.
Meer informatie
Over het project: Europese website
Over blootstelling aan radon binnenshuis: website FANC
Over het bestellen van radontesten: actionradon.be
Over NORM-materialen: website FANC
Over de betrokkenheid van UHasselt en UAntwerpen: persbericht UHasselt
Gerelateerde artikels
- 17 april '24
30 augustus '23
02 februari '23